Jak to zrobiliśmy:

Zanowinie to mała miejscowość leżąca nad Bugiem przy wschodniej granicy Polski. Większość jej starszych mieszkańców pochodzi zza Buga. W Zanowiniu znaleźli się wraz z rodzicami w 1943 roku po ucieczce spowodowanej wydarzeniami na Wołyniu. I tu zostali, bo po wojnie na Bugu ustanowiono granicę między Polską a Związkiem Radzieckim. Agnieszka – animatorka postanowiła zaprosić zanowińskie dzieci do poznania historii swoich babć i dziadków, starszych sąsiadek i sąsiadów.
Zaczęli od przygotowania na płachcie papieru roboczej mapy przygranicznych terenów dzisiejszej Polski i Ukrainy. Dzieci zaznaczyły na niej Zanowinie oraz kilka okolicznych miejscowości i punktów orientacyjnych. Potem z tak przygotowaną mapą odwiedzały najstarszych mieszkańców wsi i prosiły ich o zaznaczenie i podpisanie rodzinnych miejscowości znajdujących się za Bugiem. Zapraszały rozmówców do pozowania do fotograficznych portretów, które po wydrukowaniu również trafiały na mapę.
W efekcie powstała mapa prezentująca losy ludzi związane z często dramatycznymi wydarzeniami, zmianami granic i przesiedleniami.
Dzięki tej pracy młodsi mieszkańcy wsi mieli okazję poznać historie i doświadczenia swoich sąsiadów i sąsiadek. Dowiedzieli się także, że w Zanowiniu przed wojną mieszkały osoby narodowości ukraińskiej, które zostały przesiedlone w głąb ZSRR, a część domów, które do dziś stoją we wsi, to ślad ich obecności.

projekt „Tożsamości Odzyskane. Interwencje” Towarzystwa Inicjatyw Twórczych „ę”
Agnieszka Pajączkowska, Karolina Grzywnowicz
Zanowinie

Krok po kroku:

KROK 1: Przygotowanie

Jeśli nie znamy dobrze historii miejscowości, poszukajmy informacji w internecie i książkach. Zbierzmy materiały niezbędne do przygotowania mapy. Na pierwszym spotkaniu pytamy uczestników o historię miejscowości, czy wiedzą, skąd pochodzą ich dziadkowie lub starsi sąsiedzi itd. Wspólnie przygotowujemy bazę mapy – zaznaczamy naszą miejscowość tak, aby zmieściły się tereny, z których pochodzą mieszkańcy (w przypadku bardzo dużych odległości zaznaczamy tylko kierunek).

KROK 2: Wizyty i zbieranie informacji

Odwiedzamy z mapą pierwszą osobę – dobrze jest, jeśli to ktoś znajomy (np. babcia, dziadek) lub uprzedzony o naszej wizycie. Prezentujemy mapę i pytamy o nazwę rodzinnej miejscowości. Prosimy o orientacyjne zaznaczenie jej na mapie i podpisujemy. Potem łączymy przerywaną linią punkt oznaczający naszą miejscowość z punktem oznaczającym rodzinną wieś rozmówcy. Prosimy o możliwość wykonania portretu, ewentualnie wspólnie oglądamy stare zdjęcia i wybrane kopiujemy. Warto dopytać o okoliczności zmiany miejsca zamieszkania (przeprowadzkę, przesiedlenie, ucieczkę). Z tak zebranymi informacjami idziemy do kolejnej osoby i kontynuujemy wizyty, dopóki mapa nie będzie możliwie kompletna.

KROK 3: Przygotowanie mapy do prezentacji

Drukujemy zdjęcia w na tyle małych formatach, żeby bez problemu zmieściły się na mapie. Portrety podpisujemy imionami i nazwiskami przedstawionych osób. Każde zdjęcie możemy wydrukować w dwóch egzemplarzach, aby jeden z nich podarować rozmówcy na pamiątkę. Sprawdzamy, czy na mapie wszystkie punkty oznaczające rodzinne wsie są połączone z punktem oznaczającym naszą, oraz czy portrety są przyklejone we właściwych miejscach. Dodatkowo możemy mapę uzupełnić o lasy, drogi, rzeki, zbiorniki wodne. Umieszczamy podpisy autorów mapy.

KROK 4: Prezentacja mapy

Zapraszamy wszystkich mieszkańców miejscowości na prezentację mapy. W wyznaczonym dniu spotykamy się np. w świetlicy, klasie szkolnej, w domu kultury lub bibliotece. To okazja, aby zweryfikować naszą pracę i uzupełnić ją o dodatkowe informacje. Możemy również przygotować krótkie wystąpienie, podczas którego przedstawimy historię miejscowości zrekonstruowaną na podstawie rozmów z najstarszymi mieszkańcami. Podczas spotkania podziękujmy wszystkim osobom, które wzięły udział w tworzeniu mapy, możemy podarować im pamiątkowe zdjęcia. Mapę warto pozostawić na jakiś czas w miejscu publicznym – np. na ścianie w bibliotece lub w witrynie sklepu.

WARIANTY:

Działanie można potraktować jako warsztat wprowadzający do dłuższej pracy wokół lokalnych wspomnień i zbierania opowieści.
„Skąd-dokąd” nie musi dotyczyć wyłącznie odległej historii – można stworzyć mapę pokazującą losy osób, które w ostatniej dekadzie wyjechały w ramach emigracji zarobkowej na Zachód.
Działanie może być przeprowadzone w oparciu o nowe media – mapa nie musi być papierowa, ale uzupełniana i dostępna w internecie.