Jak to zrobiliśmy:

Miasto Gdynia zainspirowane podejściem design for all (projektowanie dla wszystkich) zdecydowało, że na ostateczny wygląd przestrzeni powinni mieć wpływ nie tylko jej projektanci, ale też użytkownicy. Postanowiono skonsultować z różnymi grupami użytkowników dostosowanie przestrzeni publicznej Gdyni do ich potrzeb. Jako jedną z grup użytkowników o specyficznych potrzebach wybrano osoby starsze, a jako pierwszą przestrzeń do zbadania – śródmiejskie okolice Urzędu Miasta. Spacery z osobami starszymi prowadzili nastoletni wolontariusze, uczestnicy Programu Aktywności Lokalnej prowadzonego przy Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej. W sumie odbyło się 6 spacerów na 3 trasach prowadzących od stacji SKM do budynku Urzędu Miasta, o różnych porach dnia. Seniorzy oceniali m.in. wygodę przystanków komunikacji miejskiej, rozwiązania zastosowane w przejściu podziemnym, rozmieszczenie i bezpieczeństwo przejść dla pieszych. Zrealizowane spacery zostały potraktowane jako pilotaż tego typu działań planowanych w przyszłości na szerszą skalę – miasto chce przeprowadzać kolejne spacery angażujące większą liczbę seniorów (a także inne grupy użytkowników) w ocenę przestrzeni poszczególnych rejonów Gdyni. Oprócz rekomendacji dotyczących planowania przestrzeni przedsięwzięcie było dla młodzieży i osób starszych okazją do kontaktu, przyniosło wartość dodaną w postaci międzypokoleniowej współpracy.

projekt “Dane, debata, demokracja (3D)” Stowarzyszenie Klon/Jawor oraz Pracownia Badań i Innowacji Społecznych “Stocznia”

Maria Perchuć i Ewa Stokłuska, Aleksandra Dębska-Cenian, Adam Cenian

Gdynia, Śródmieście

Krok po kroku:

KROK 1: WYBÓR TRASY

Wyznaczamy przestrzeń, którą chcemy zbadać. Określamy szczegółowo kwestie i problemy, które chcemy zdiagnozować w trakcie spaceru, a pod ich kątem wyznaczamy listę spraw czy elementów przestrzeni, o które chcemy pytać uczestników spaceru. Ustalamy, kto będzie prowadził spacery.

KROK 2: STWORZENIE I PRZETESTOWANIE SCENARIUSZA SPACERU

Rozpisujemy po kolei punkty na trasie, a do każdego z nich przyporządkowujemy pytania, które będą zadawane uczestnikom. Zapisujemy też wskazówki dla prowadzącego. Przeprowadzamy wspólnie „próbny spacer”, żeby przetestować trasy i scenariusz. Najlepiej, gdyby udało się przeprowadzić taki pilotaż także z udziałem jakiejś zaprzyjaźnionej osoby będącej przedstawicielem badanej grupy (np. osoby starszej czy matki z dzieckiem). W trakcie spaceru i po jego zakończeniu poprawiamy scenariusz zgodnie z sugestiami uczestników i własnymi spostrzeżeniami.

KROK 3: SPACER

Spacer rozpoczynamy od przedstawienia się prowadzących i krótkiego wprowadzenia na temat spaceru – o jego organizatorach, celu i przebiegu oraz o tym, co się potem będzie działo z zebranymi informacjami. Idziemy po wyznaczonej trasie z przystankami w wytypowanych wcześniej miejscach, dodatkowo ewentualnie w miejscach, które wskazują sami uczestnicy. Odpowiedzi na pytania i inne komentarze uczestników zapisujemy w przeznaczonych do tego częściach scenariusza. Należy pamiętać, żeby w trakcie spaceru dopytywać o uzasadnienie komentarzy: dlaczego coś im się podoba, a coś nie.
Oprócz rozmowy podczas spaceru ważna jest dokumentacja fotograficzna przestrzeni. Najlepiej robić zdjęcia elementom, na które zwracają uwagę uczestnicy. Równoległe zadawanie pytań, notowanie odpowiedzi i robienie zdjęć będzie łatwiejsze dzięki obecności drugiej osoby prowadzącej spacer – jedna osoba może wtedy skupić się na zadawaniu pytań, a druga na dokumentacji fotograficznej.

KROK 4: ANALIZA I ZEBRANIE WYNIKÓW

Po zakończeniu serii spacerów organizujemy spotkanie podsumowujące z prowadzącymi: rozmawiamy o ich wrażeniach i obserwacjach, zbieramy ewentualne uwagi do scenariuszy, które pozwolą na ich udoskonalenie. Wnioski i notatki z poszczególnych spacerów zbieramy w jednym miejscu, np. w formie raportu podsumowującego, w którym zebrane będą uwagi do poszczególnych elementów przestrzeni zgłaszane w trakcie różnych spacerów. Raport przekazujemy osobom odpowiedzialnym za kształt danej przestrzeni.

WARIANTY:

Spacery badawcze w otwartej przestrzeni można planować w różnych porach dnia – gdy jest jasno i w porze wieczornej, przy sztucznym oświetleniu. Pora przeprowadzania spaceru często wpływa na pytania, które szczególnie warto zadawać jego uczestnikom. Spacer badawczy można przeprowadzić nie tylko w otwartej przestrzeni, ale też wewnątrz jakiegoś budynku. Przygotowanie takiego spaceru nie różni się od przygotowania spaceru na zewnątrz, należy jednak pamiętać, że w małej przestrzeni może pojawiać się więcej szczegółów, na które warto zwrócić uwagę (np. w siedzibie określonej instytucji publicznej może to być: rozlokowanie tablic ogłoszeniowych, czytelność systemu informacji, ustawienie krzeseł czy koszy na śmieci).

Jak to zrobiliśmy:

Warszawska Wola to dzielnica, która w ostatnich latach bardzo się zmieniła. Kiedyś przede wszystkim robotnicza, dzisiaj jest tu więcej osiedli i biur. Urząd Dzielnicy zlecił Pracowni Badań i Innowacji Społecznych ,,Stocznia’’ przeprowadzenie badania społecznego wśród mieszkającej tu młodzieży. Pracownikom urzędu zależało na dowiedzeniu się, jak młodzi ludzie postrzegają Wolę, jak im się na jej terenie żyje, gdzie lubią bywać, a jakich miejsc unikają. Zespół Stoczni przeprowadził osiem spacerów z aparatem fotograficznym, których uczestnikami była młodzież wolska w wieku 14–18 lat.

Najpierw każdego uczestnika proszono o narysowanie mapy „swojej” Woli i krótkie jej omówienie ze szczególnym uwzględnieniem miejsc, które pytana osoba lubi bądź których nie lubi, oraz tych, które uważa za niebezpieczne. Badacz dopytywał zawsze o przyczyny takiej opinii. Wypowiedzi za zgodą rozmówcy były nagrywane. Następnie wyruszali na spacer ulubioną, najczęściej uczęszczaną lub z innych powodów ważną dla rozmówcy trasą. Młody człowiek proszony był o robienie zdjęć miejscom, które z jakiegoś powodu uważa za ważne. Powstał materiał audio, czyli opowieści młodych mieszkańców Woli o różnych częściach ich dzielnicy oraz materiał wizualny, czyli ich „fotoopowieść” o tych miejscach. Wywiad i zdjęcia uzupełniały się nawzajem, dzięki czemu można było zbudować pełen obraz odwiedzonych podczas spaceru miejsc.

projekt “Badania problemów społecznych młodzieży mieszkającej i uczącej się na warszawskiej Woli” (Pracownia Badań i Innowacji Społecznych “Stocznia” na zlecenie Wydziału Spraw Społecznych i Zdrowia Urzędu Dzielnicy Wola)

Julia Olesińska, Kaja Dziarmakowska
Warszawa, Wola

Krok po kroku:

KROK 1: PRZYGOTOWANIE

Zastanówmy się, czego, od kogo i o jakiej przestrzeni chcemy się dowiedzieć. Na kartce spiszmy kilkanaście pytań (np. miejsca lubiane i nielubiane, niebezpieczne i wymagające zmian). W zależności od grupy odbiorców, do której chcemy trafić, szukajmy wśród znajomych, w szkole, w pracy, przez Facebooka, lokalną gazetę osób o określonym profilu (np. dzieci w wieku 6–10 lat, z gminy X, często korzystających z placów zabaw). Umawiamy się z każdą osobą indywidualnie na konkretny dzień i godzinę (najlepiej, kiedy jest jasno).

KROK 2: RYSOWANIE MAPY

Zanim zaczniemy spacerować, jeszcze raz objaśnijmy każdej osobie, na czym będzie polegał spacer i po co go robimy, oraz poprośmy o pozwolenie na nagrywanie. Następnie prosimy o narysowanie na kartce A2 trasy, którą najczęściej pokonuje i dobrze zna. Podczas gdy rysuje, my zadajemy przygotowane wcześniej pytania i dopytujemy o szczegóły rysunku. Prosimy też o oznaczenie kolorami miejsc, które lubi/nie lubi/są niebezpieczne, lub mają inne cechy nas interesujące.

KROK 3: SPACER

Po narysowaniu i omówieniu mapy ruszamy razem na spacer narysowaną trasą. Wręczamy aparat i prosimy pytaną osobę, by robiła jak najwięcej zdjęć wszystkim miejscom, które są dla niej z jakiegoś powodu ważne. Kiedy robi zdjęcie, dodatkowo dopytujemy, dlaczego jest ważne, co o nim sądzi, czy często tu bywa, itd. Wypowiedzi nagrywamy na dyktafon.

KROK 4: ANALIZA ZEBRANYCH MATERIAŁÓW

Zebrane materiały, zarówno mapy, zdjęcia, jak i nagrania porządkujemy i opisujemy (np. imieniem pytanej osoby, datą i miejscem spaceru), tak byśmy potem wiedzieli, kiedy, z kim i w jakiej przestrzeni odbywał się spacer. Mapy możemy zeskanować, a nagrania spisać. Następnie przeglądamy dokładnie wszystkie zgromadzone materiały, zastanawiamy się, jakie są główne wnioski, które możemy wyciągnąć.

WARIANTY:

Można zdecydować się na wprowadzenie dodatkowo jeszcze jednego kroku (pomiędzy krokiem 3. a 4.). Polegałby na wywołaniu zdjęć zrobionych przez badanych i poproszeniu o ich skomentowanie. W ten sposób jeszcze lepiej zrozumiemy, jak widzą daną przestrzeń jej odbiorcy.